Deprem insanlık için hayati önemi olan bir olgu olup yer bilimleri, eğitim sistemi ve ilk yardım gibi çok sayıda konularla ilintilidir. Deprem konusu hem kavram olarak hem de büyüklüğü ne olursa olsun her gerçekleştiğinde, anlıkta olsa günden oluşturup ilgimizi çekebilmektedir. Şayet, şiddeti toplumu sarsacak derecedeyse, günlerce yaşantımızın içine de girebilmektedir. Deprem tanım olarak kısaca; yer kabuğu içersindeki fay düzlemi olarak tanımlanan kırıklar üzerinde biriken enerjinin aniden boşalması sonucu oluşan titreşimlerin, dalgalar halinde yayılarak yeryüzünü sarsması olayıdır. Deprem, ülkemizde meydana gelenleri hatırladığımızda, toprak üzerindeki yapıları yıkıp, çok sayıda can kaybına yol açabilecek kadar sarsıcı olabilmektedir. Depremler can ve mal kayıplarına yol açabilirler; ancak mutlaka ölüm, ağır yaralanma veya binaların yıkılmasını gerektirmezler.
Bugün bilimsel ve teknik olarak depremin etkilerinden korunmamızı sağlayacak yeterli bilgiye ve teknolojiye sahibiz. Bütün mesele bu bilgiyi ve teknolojiyi nasıl kullanacağımızdır. Ülkemizin hemen her yerinde deprem olabilmektedir. Topraklarımızın %96’sı, nüfusumuzun da %98’i aktif deprem kuşakları içerisinde yer almaktadır (Bkz. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası). Depremden korkmak normaldir; ancak neden olduğu yıkımları ve ölümleri azaltmak veya engellemek için önceden önlemler alıp, depremden korunmaya ilişkin bilimsel bilgileri öğrenerek, daha güvenli ve sağlıklı bir yaşam sürdürebiliriz.
Bu açıdan, toplumsal bilinci artırmak ve olası bir depremden en az zararla kurtulmak için bireyin deprem eğitimi çok büyük önem taşımaktadır. Aşağıda, depremden korunmaya yönelik olarak, deprem öncesinde, deprem sırasında ve depremden sonra yapılması ve uyulması gereken doğru davranış kuralları kırk adımda maddeler halinde sıralanmıştır. Unutmayalım; depremin ilk saatlerinde kimse yardımımıza gelemeyecektir. Bizi sadece o andaki hazırlıklarımız ve bilgilerimiz koruyacaktır. Sırf bu nedenle, deprem tehlikesine karşı planlı olmak, ailemizde kimlerin, ne zaman, nerede ve nasıl davranacağını öncenden belirlemek, bizleri olası depremin etkilerinden, tehlike ve risklerinden koruyacaktır.
DEPREM TEHLİKESİNE KARŞI YAPILMASI GEREKENLER
…ÖNCESİNDE
Yerleşim alanı ve bina seçiminde titiz davranın. Evinizin yapı tekniği ve inşaat yönetmeliğine uygun olarak nasıl inşa edildiğini araştırın, sorun, öğrenin ve deprem vb. acil durumlara karşı sigortalatın.
Evdeki eşyalarınızın yerini doğru seçin. Ağır ve yüksek dolaplar (portmanto, vitrin, kitaplık, elbise dolabı vb.) ile devrilme riski olan diğer eşyaları birbirine veya duvara uygun malzeme ile sabitleyin.
Ağır tablolar, tavan ve duvara asılan avize, klima, çanak antenler vb. cihazları bulundukları yere ağırlıklarını taşıyacak malzeme ile (kaliteli asma halkası, vida ve dübel seçerek) tekniğine uygun bir şekilde sabitleyin.
Cam eşyaların (yiyecek kavanozları, bardak, porselen vb.) yer aldığı rafların kapaklarının kapalı olmasına özen gösterin. Ağır eşyaları en alt raflara yerleştirin.
Karyola ve koltuklarınızı pencere önlerine, üzerinize devrilebilecek ağır dolap ve vitrin yanına yerleştirmeyin. Karyola üzerinde ağır eşya olan raf bulundurmayın.
Soba, şofben, termosifon, kombi vb. ısıtıcıları sağlam malzemelerle duvara veya tehlike oluşturmayacak yerlere yükü taşıyacak malzeme ile sabitleyin ve her yıl sabitlediğiniz diğer eşyalarla birlikte sağlamlığını kontrol edin.
Binanızda acil çıkış için kullanılabileceğiniz yollardaki tehlikeleri ortadan kaldırın. Hızlı kaçışınızı engelleyebilecek eşyaları çıkış yolu üzerinde bulundurmayın.
Ailece, acil bir durumda elektrik, doğal gaz, su vanası ve yanan ocakların nasıl kapatılması gerektiğini öğrenin.
Gaz kaçağı ve yangın tehlikesine karşı, gaz vanası ve elektrik sigortalarını otomatik hale getirin. Ocak ve şofbendeki LPG hortum ve gaz başlıklarını aralıklarla yenileyin.
Aile fertlerini deprem sırasında nasıl davranmaları gerektiği konusunda eğitin. Ev içinde ve çevresinde, deprem sırasında sığınılacak yerleri belirleyin. Kısaca; bir “Ev Afet Planı” hazırlayın. Aralıklarla bu plana göre nasıl davranılması gerektiği konusunda ailece tatbikatlar yapın.
Acil durumlarda aile bireyleri ile nasıl haberleşeceğinizi ve aranacak acil telefonları tüm aileye öğretin. Evinizde bir yangın söndürücü ve ilk yardım çantası bulundurun. Her türlü kaza, hastalık ve afet olasılığına karşı sertifikalı ilk yardım eğitimi alın.
Ağır yaralanma, hastalanma veya bir yangın halinde aranacak ambulans, itfaiye, arama-kurtarma gibi acil yardım ekiplerinin (AFAD Arama-Kurtarma 122, Acil Tıbbi Yardım 112, İtfaiye 110, UZEM Ulusal Zehir Danışma Merkezi 114, Polis 155 vd.) telefon numaralarını ezberleyin veya telefon rehberine ya da en kolay görülebilecek bir yere yazın.
Deprem sırasında ve sonrasında, ilk günler şehir dışını aramak daha kolaydır. Bu nedenle şehir dışında bir yakınınızın telefon numarasını belirleyin Bu numara afette aile iletişim hattınız olsun ve tüm aile fertleri ile yakınlarınıza bildirin. Böylece o zor anlarda herkesin birbiri ile haber alması kolaylaşacaktır.
…SIRASINDA
Deprem sırasında kapalı mekânlarda ve alt katlardaysanız; çıkabiliyorsanız, dışarı çıkın. Üst katlardaysanız dışarı çıkmaya çalışmayın. Panik halde koşuşturmayın. İçeride kalıp, sakin olun ve güvenli bir yer seçin.
Sarsıntı hafif başlar ve gittikçe şiddetlenir. Ayakta kalmaya çalışmayın. Şayet, dışarı çıkmışsanız, binalardan düşebilecek cam, reklam tabelası, moloz parçaları gibi yaşamsal tehlikeye yol açabilecek şeylerden başınızı ve boynunuzu koruyun.
Varsa sağlam sandalyelerle desteklenmiş masa altına veya dolgun ve hacimli koltuk, kanepe, içi dolu sandık gibi koruma sağlayabilecek eşya yanına çömelerek hayat üçgeni oluşturun. Baş iki el arasına alınarak veya bir koruyucu (yastık, kitap vb) malzeme ile korunmalıdır. Sarsıntı geçene kadar bu pozisyonda bekleyin.
Hayat Kurtarabilecek Temel Davranış:
- Güvenli bir yer bulup, diz üstü ÇÖK
- Başını ve enseni koruyacak şekilde KAPAN
- Düşmemek için sabit bir yere TUTUN.
Örneğin: Masaya tutunun ve onunla birlikte hareket etmeye hazır olun ve sarsıntı geçinceye kadar bu durumda kalın.
Sabitlenmemiş dolap, raf, vitrin, soba, ısıtıcı vb. eşyalardan ve pencerelerden uzak durun.
Balkona çıkmayın. Balkon ve pencerelerden atlamaya kalkışmayın.
Asansörü kesinlikle kullanmayın. Asansördeyseniz, kat çıkış düğmesine basarak hemen terk edin.
Olası gaz sızıntılarına karşı kibrit, çakmak yakmayın, elektrik düğmelerine dokunmayın.
Tekerlekli sandalyedeyseniz, tekerleklerini kilitleyerek baş ve boynunuzu koruyun.
Mutfak, imalathane, laboratuvar gibi iş aletlerinin bulunduğu yerlerde ocak, fırın vb. cihazlar açıksa kapatıp, dökülebilecek malzeme ve maddelerden uzaklaşın.
Okulda, sınıfta ya da bürodaysanız sağlam sıra, masa altlarında veya yanında; koridorsa ise duvarın yanına hayat üçgeni oluşturacak şekilde ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketi ile baş ve boynunuzu koruyun.
Bulunduğunuz yerde diğer güvenlik önlemleri alıp, acil durumlarda gerekli olabilecek eşya ve malzemeleri yanınıza alarak, daha önceden tespit ettiğiniz güvenli toplanma bölgesine gidin.
Sinema, tiyatro, toplantı salonu gibi kalabalık mekânlardaysanız, bulunduğunuz yerdeki koltuk, sıra gibi eşyaların yanında kendinizi korumaya alın.
Dışarıda depreme yakalanırsanız, enerji hatları ve direklerinden, ağaçlardan, diğer binalardan ve yüksek duvar diplerinden uzaklaşın. Açık bir arazide çömelerek etraftan gelebilecek tehlikelere karşı hazırlıklı olun.
Denizdeyseniz dışarı çıkın ve deniz kenarından uzaklaşın.
Araç içindeyseniz ve bulunduğunuz yer güvenli ise sağa yanaşıp kontağı kapatın ve araç içinde bekleyin.
Sarsıntı sırasında bir tünelin içindeyseniz ve çıkış uzaksa, aracı durdurup aşağıya inin ve yanına yan yatarak ayaklarınızı karnınıza çekip, ellerle baş ve boynunuzu koruyun. (ÇÖK-KAPAN-KORUN hareketi) Araç içinde olduğunuz takdirde, üzerine düşebilecek beton blok parçaları ile araç içinde ezilebilirsiniz.
Kapalı bir otoparkta ise araç dışına çıkıp yanına yan yatarak, ellerle baş ve boynu koruyun. Yukarıdan düşebilecek tavan, tünel malzemesi gibi büyük kütleler aracı belki ezecek ama yok etmeyecektir. Araç içinde kaldığınız takdirde, üzerinize düşebilecek beton parçalarından ezilme tehlikesi yaşayabilirsiniz.
…SONRASINDA
İlk yapmanız gereken şey kendinizi kontrol edin, sakin olmaya çalışın. Çevreyi gözlemleyin. Yaralı veya yardım isteyen olup olmadığını kontrol edin.
Depremlerden sonra çıkan yangınlar oldukça sık görülen ikincil afetlerdir. Bu nedenle eğer gaz kokusu alırsanız, gaz vanasını kapatın. Camları ve kapıları açın ve hemen binayı terk edin.
İlk dakikalarda, ilk saatlerde telefonları ilkyardım, kurtarma, yangın gibi acil durumları bildirmek dışında kullanmayın. Bu dakikalarda acil yardım ekiplerinin haberleşmesi ve iletişim hatlarının açık olması çok önemlidir.
Aile içinde ve komşularınızla dayanışma ve yardımlaşma halinde olun.
Yıkılan binalarda yardıma ihtiyacı olanlara; kurtarma, ilk yardım ve enkaz kaldırma çalışmalarındaki ekiplere yardımcı ve destek olun.
Binanız zarar görmüşse içeri girmeye çalışmayın. Artçı deprem olabileceğini unutmayın. Değerli eşyalarınız varsa, binadan uzakta ve emniyetli bir yerde kurtarma ekiplerinin gelmesini bekleyin.
Cadde ve sokakları acil yardım araçları için boş bırakın.
Çok Önemli: Yıkıntı altında kalmışsanız; biliniz ki, kurtarma ekipleri en kısa zamanda size ulaşmak için çaba gösterecektir. Dirençli olun. Enerjinizi en tasarruflu bir şekilde kullanmak için hareketlerinizi kontrol altında tutun.
El ve ayaklarınızı kullanabiliyorsanız su, kalorifer, gaz tesisatlarına veya zemine vurmak suretiyle varlığınızı dışarıya duyurmaya çalışın.
Sesinizi kullanabiliyorsanız, kurtarma ekiplerinin seslerini duymaya ve onlara seslenmeye çalışın. (Sesimi duyan var mı!...)
